Navigation

Inhaltsbereich

Skript-Editor

Industrie und A13 bei Trimmis
Industria ed A13 sper Trimmis. Fotografia: Theodor Stalder

Las svapurs influenzeschan l'atmosfera dapi intgins decennis talmain ch'i vegn adina pli chaud sin noss mund. Las svapurs derivan da la producziun d'energia, da l'industria e da l'agricultura ed impedeschan che la chalur possia svanir da noss planet en l'univers.

Gas natirals han en l'atmosfera il medem effect sco il tetg da vaider d'in iert enserrà: els procuran che la chalur tar nus na mitschia betg dal tuttafatg en l'univers. Senza quest effect da serra natiral na fiss ina vita sin noss planet betg pussaivla. Dapi in temp pli lung intervegn però l'uman en quest sistem. Cura che nus ardain funtaunas d'energia che cuntegnan carbon, p.ex. ieli, charvun, gas u laina, per far ir maschinas u per producir chalur, flueschan gas supplementars en l'atmosfera e rinforzan l'effect da serra natiral. Er il muvel che nus tegnain producescha gas cun effect da serra. Tut quai ha per consequenza che la Terra daventa adina pli chauda.

 

 Grafik zur Bedeutung der Treibhausgase im Strahlungshaushalt der Erde.
La significaziun dals gas cun effect da serra en il budget da radiaziun da la Terra. Funtauna: Servetsch meteorologic da la Germania

Producziun d'energia sin basa dad ieli

Fin la mesadad dal 19avel tschientaner utilisavan ils umans principalmain resursas natiralas sco il vent e l'aua e materias primas che creschan suenter, per exempel la laina, per generar energia per il mintgadi u per metter en moviment lur mulins. Il dioxid carbonic, enconuschent sco CO2, che mitscha cun arder laina han ils oceans e las plantas puspè absorbà or da l'atmosfera via la fotosintesa.

Cun il svilup ed il diever da las maschinas grondas è il charvun daventà ina da las pli impurtantas funtaunas d'energia. Dapi ils onns 1950 cuvrin nus noss basegn d'energia surtut cun ieli e gas e cura che quels vegnan ars, datti CO2 sco product da rument. Damai che questas funtaunas d'energia na creschan betg suenter, ellas n'èn pia betg regenerablas, s'augmenta la concentraziun da gas en l'atmosfera. Ils davos 150 onns è la concentraziun da CO2 uschia sa dublada. Er incendis da guauds tramettan CO2 en l'atmosfera, per exempel cura ch'ins brischa in guaud tropic per engrondir il terren per cultivar soja u ieli da palmas.

Ultra da quai datti anc auters gas che rinforzan l'effect da serra e midan uschia la bilantscha da chalur da noss planet: metan (CH4) e monoxid dinitrogenic (N2O) da la tegnida da muvel e gas sintetics da l'industria sco il hexafluorid sulfuric (SF6).

La cuminanza da stadis internaziunala ha realisà las consequenzas fatalas da las emissiuns da gas cun effect da serra. Ella ha fixà la finamira da limitar l'augment da las temperaturas ad in stgaudament maximal da 1.5 °C en cumparegliaziun cun il temp preindustrial. A lunga vista na dastgan pia naginas emissiuns fossilas pli passar en l'atmosfera.