Il mars 2021 ha la Confederaziun publitgà in studi davart las auas svizras durant la midada dal clima. Quel mussa tranter auter ch'ils privels da la natira daventan pli frequents fin la fin dal tschientaner. Urban Maissen, il manader da l'Uffizi da guaud e privels da la natira, declera, tge che quai signifitga per il Grischun sco chantun da muntogna.
Urban Maissen, tenor il studi da l'Uffizi federal d'ambient UFAM vegni a dar dapli auas grondas, dapli crudadas da crappa e dapli bovas ils proxims decennis. Stoss jau sco abitanta d'ina vischnanca da muntogna avair tema per mia segirezza en l'avegnir?
Urban Maissen: Na. Las midadas che vegnan prognostitgadas na sa mussan betg andetgamain. Quai èn process che sa sviluppan durant ina perioda pli lunga. Grazia a quest fatg pudain nus extender cuntinuadamain la protecziun cunter privels da la natira, l'adattar a las novas cundiziuns generalas e l'optimar sche necessari. Impurtant èsi però che nus ans occupian gia oz da svilups pussaivels e che nus projecteschian e realiseschian en moda prospectiva las mesiras ch'èn necessarias. En l'avegnir vegn pia ad esser dumandada la flexibilitad.
Nua vesais Vus las sfidas las pli grondas che ans spetgan en il Grischun en il sectur dals privels da la natira en vista a la midada dal clima?
Urban Maissen: Numerus studis scientifics fan la prognosa ch'il sistem da precipitaziuns en las regiuns alpinas sa midia decisivamain cun la midada dal clima. I vegnan spetgads envierns pli miaivels. Las precipitaziuns d'enviern pudessan crudar pli savens en furma da plievgia empè da naiv. Las stads pudessan vegnir pli sitgas e pli chaudas. Er ston ins quintar cun dapli eveniments extrems, sco che la plievgia intensiva da la stad 2021 ha inditgà.
Gia durant ils ultims onns èsi sa mussà cleramain ch'il terren en schelira permanenta sdreglia pli e pli pervia da l'augment da las temperaturas. Pervia da quai pon edifizis e stabiliments, ma er entiras spundas, ch'èn situads sur circa 2300 m s.m., daventar instabils. Sco consequenza smanatschan process, sco crudadas da crappa e bovas che pretendan mesiras da protecziun cumplessivas. In exempel è qua l'ovra da protecziun Giandains a Puntraschigna.
En connex cun las bovas e cun las crudadas da crappa ch'ins observa gia oz pli savens en regiuns pli autas gioga savens ina rolla er l'aua da naiv, la quala resulta pli e pli pervia da la midada dal clima. Pervia da quai è la cumbinaziun da differents process – sco ch'ella è capitada suenter la bova al Piz Cengalo – pli probabla.
Tge fa il chantun per far frunt a questas sfidas?
Urban Maissen: La protecziun cunter privels da la natira vegn realisada en il chantun Grischun en stretga collavuraziun tranter il chantun e las vischnancas. In management integral da las ristgas consequent garantescha da registrar e da valitar ils privels e las ristgas, d'eruir ils deficits enconuschents da la protecziun e da planisar sco er da realisar tant pli svelt mesiras adattadas. Il chantun sustegna las vischnancas cun basas, cun scolaziuns e cun cussegliaziuns, ma las vischnancas decidan, tge ovras da protecziun che vegnan realisadas. La finala vegnan applitgads adina dapli sistems da surveglianza e d'alarm che vegnan subvenziunads – gist sco las construcziuns da protecziun – da la Confederaziun e dal chantun.
Tge rolla gioga la perscrutaziun en quest connex?
Urban Maissen: Per reagir en moda adattada e cunvegnenta sin la midada dal clima ma pari dad esser indispensabel da collavurar stretgamain cun la perscrutaziun e da tgirar in bun barat cun auters chantuns per pudair emprender e profitar da las experientschas ch'èn vegnidas fatgas. Il chantun Grischun sustegna la perscrutaziun davart ils privels da la natira cun sa participar finanzialmain a l'installaziun ed a la stabilisaziun a vista pli lunga dal center da perscrutaziun CERC (CLIMATE CHANGE AND EXTREMES RESEARCH CENTER) dal WSL Institut per la perscrutaziun da la naiv e da las lavinas SLF a Tavau. Uschia pon vegnir perscrutads ils problems e las sfidas en las regiuns alpinas da noss chantun. Il barat tranter la perscrutaziun e la pratica è fitg stretg.
La situaziun d'aua gronda dal fanadur cun fermas precipitaziuns ha mussà che l'aua dovra en blers lieus dapli spazi, ma er dapli temp per cuntanscher las auas situadas pli engiu. Fissan revitalisaziuns d'auas currentas ina soluziun pussaivla per schliar quest problem e sche gea, tge fa il chantun en quest reguard?
Urban Maissen: La Confederaziun ed er il chantun Grischun sa stentan gia daditg da dar puspè dapli spazi a las auas. Las experientschas mussan che auas natiralas han in effect gulivant en cas d'auas grondas, dentant er avantatgs multifars areguard l'ecologia da las auas. Il chantun Grischun persequitescha questa finamira en il rom da projects gronds, sco la revitalisaziun da l'En/Flaz en Engiadin'Ota u il schlargiament da la Landquart en il Partenz davant e dal Rain tar Maiavilla/Bogn Ragaz. Realisads vegnan dentant er numerus projects pitschens e pitschnins.
En projects per la protecziun cunter aua gronda vegnan pli e pli planisadas er surfatschas da retenziun e surfatschas libras, quai vul dir, territoris, nua che l'aua po defluir u vegnir retegnida en cas da surchargia, e nua ch'i na vegnan betg spetgads gronds donns. La finala stoi er adina vegnir appellà a l'atgna responsabladad da las proprietarias e dals proprietaris d'edifizis d'adattar ils edifizis novs uschè bain sco pussaivel als privels da la natira locals e da prender mesiras per proteger objects existents.
Cun la midada dal clima vegn il cunfin da naiv a s'auzar vinavant. Vul quai dir ch'ils territoris d'abitadi vegnan ad esser pertutgads main ferm da lavinas en l'avegnir?
Urban Maissen: Cun las enconuschientschas actualas n'èsi betg pussaivel da far ina prognosa fidada e definitiva en chaussa. Durant ils ultims decennis avain nus constatà ch'ils rempars da lavinas han funcziunà excellentamain. Sch'i vess dentant ussa pli savens da plover empè da naiver, resp. sin tschertas autezzas da plover sin ina cuverta da naiv, stoi er vegnir fatg quint cun dapli lavinas da naiv bletscha. Il giudicament da questa situaziun da privel è fitg difficil, cunquai che la maschaida d'aua cun naiv po er chaschunar bovas. Per pudair chapir meglier quests connexs sco er per pudair giuditgar las consequenzas èn necessaris ulteriurs resultats da perscrutaziun.
Er il cunfin dals bostgs vegn a s'auzar vinavant pervia da las temperaturas da l'aria pli autas e la surfatscha da guaud dastgass crescher correspundentamain. Quant enavant vegn quai ad influenzar l'effect da protecziun dal guaud?
Urban Maissen: Pervia da la temperatura s'auza il cunfin dals bostgs ed en tscherts lieus er il cunfin dal guaud. Sco cunfin dal guaud vegn designada l'autezza, fin a la quala in guaud spess po s'etablir e sa mantegnair. Per il svilup da quest cunfin dal guaud giogan ultra da la temperatura media dentant blers ulteriurs facturs ina rolla. En la gronda part da las regiuns en Svizra è il cunfin dal guaud oz bler pli bass che pussaivel per motivs climatics. Quai perquai che quests territoris vegnan duvrads da l'economia d'alp. Per auzar il cunfin dal guaud n'è – tenor las enconuschientschas actualas – la midada dal clima pia betg il sulet factur decisiv. Entaifer l'areal da guaud dad oz èn las midadas però gia visiblas. Cunquai che tut las spezias da bostgs èn adattadas ad ina tscherta dimensiun da temperaturas e da precipitaziuns e cunquai che las temperaturas sco er las precipitaziuns stagiunalas sa midan, sa chattan tschertas spezias da bostgs gia oz en lieus, nua che las cundiziuns da crescher sa pegiureschan per ellas. Quai sa manifestescha per exempel tras ina reducziun da la vitalitad, quai ch'è favuraivel per parasits e po far pirir ils bostgs. Er sa fan spezias da bostgs valair da nov en territoris, nua ch'ellas han avantatgs en la concurrenza cun las spezias da bostgs tradiziunalas, saja quai tras ina toleranza pli gronda areguard la setgira u tras la resistenza envers organissems ch'èn nuschaivels per tschertas spezias. Per che l'effect da protecziun dal guaud resta mantegnì, stoi pia vegnir intervegnì cun mesiras da sustegn a temp en lieus, nua ch'ins spetga midadas, per ch'il guaud e per che la cumposiziun da las spezias da bostgs possian sa sviluppar en la direcziun ch'ins spera. Quai gida a reducir u en il meglier cas ad impedir in deficit da protecziun temporar.
Pudess la midada dal clima er stgaffir schanzas en il sectur dals privels da la natira?
Urban Maissen: Actualmain predomineschan las sfidas en connex cun la midada dal clima. Jau na vuless dentant betg excluder che las relaziuns che nus classifitgain oz sco ristga, sa mussan posteriuramain sco schanza. Jau pens per exempel er als dis da chalur en las citads da la Bassa che daventan pli e pli frequents sco consequenza da la stgaudada dal clima. Quai pudess chaschunar dapli dimoras da vacanzas en las valladas muntagnardas dal Grischun.
Co sustegna il chantun las vischnancas en connex cun las midadas spetgadas dals privels da la natira?
Urban Maissen: Il chantun Grischun collavura stretgamain cun las vischnancas en quai che concerna ils privels da la natira. La collavuraziun tanscha da la documentaziun da l'eveniment sur l'elavuraziun d'analisas dals privels e da las ristgas fin a la planisaziun ed a la realisaziun da mesiras organisatoricas e da mesiras da protecziun. Questa stretga collavuraziun permetta er d'integrar mintgamai las enconuschientschas las pli novas da la perscrutaziun u dal barat d'experientschas cun auters chantuns en ils projects respectivs.
Sco exempels vuless jau numnar qua las cussegliadras localas ed ils cussegliaders locals da privels da la natira (CLP) sco er las planisaziuns per cas d'urgenza tar privels da la natira. Las vischnancas pon dumandar il chantun da scolar CLP. En il fratemp han quasi tut las vischnancas grischunas integrà in CLP en lur stab directiv communal u planisà da scolar in CLP en il proxim futur. Novas enconuschientschas e metodas per ir enturn cun privels da la natira vegnan tractadas en la scolaziun dals CLP, uschia che questa savida arriva tras ils CLP er en las vischnancas respectivas e po vegnir applitgada per realisar planisaziuns per cas d'urgenza. L'elavuraziun da planisaziuns per cas d'urgenza tar privels da la natira vegn medemamain sustegnida dal chantun.
Tge pudain nus sco persunas singulas far per chaminar pli segir vers l'avegnir cun ils privels da la natira?
Urban Maissen: Centrala ma para la sensibilisaziun da mintga singula persuna. Sche la populaziun enconuscha la situaziun da privel ed ils meds auxiliars che stattan a disposiziun ed observa er la natira e l'aura, adattescha ella er correspundentamain ses cumportament e ses agir. Uschia pudain nus d'ina vart promover la planisaziun prospectiva (p.ex. protecziun d'objects), ma er rinforzar mintga singula persuna d'agir confurm a las ristgas (p.ex. betg sa trategnair en vischinanza da l'aua en cas d'auas grondas). En il Grischun exista gia ina gronda chapientscha per quai.
Urban Maissen, grazia fitg per il discurs!